توضیح و درمان دردهای کهنسالی در نوشته های زکریای رازی - وبلاگ ساعت مچی

به گزارش وبلاگ ساعت مچی، مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب، اثر طبی رِسالةٌ فی اوجاع المَفاصِلِ وَ علاجِهِا نوشته ابوبکر محمد بن زکریا الرازی و کتابُ الحاصِلِ فی عِلاجِ المَفاصِلِ ترجمۀ فارسی اوجاع المفاصل از مترجمی ناشناخته، به همراه ترجمه فارسی مقالة فی النقرس رازی با تصحیح، تحقیق و ترجمه دکتر محمدابراهیم ذاکر و دکتر غلامرضا جمشید نژاد اول را به عنوان سیصدوسی وهفتمین اثر از مجموعه آثار خود منتشر کرد.

غلامرضا جمشیدنژاد اول در گفت وگو با خبرنگار ایبنا درباره این کتاب، بیان نمود: این رساله ها، تألیف محمدبن زکریای رازی؛ دانشمند، پزشک، شیمی دان و دانشمند عظیم ایرانی است که با وجود آثار پرتعداد و ارزشمند و صندلی علمی، چندان شناخته نشده است.

وی ادامه داد: بحث عمده این کتاب ها، پیرامون دردهایی است که کهنسالان گرفتار آن می شوند؛ مانند دردهای مفاصل، بندوپی های بدن و نقرس.

این مصحح گفت: دو رساله رِسالةٌ فی اوجاع المَفاصِلِ وَ علاجِهِا و مقالة فی النقرس برای نخستین بار در ایران ترجمه می شوند، اما کتابُ الحاصِلِ فی عِلاجِ المَفاصِلِ در دوره شیخ اجل سعدی در دربار سعدالدین اتابک زنگی، از سوی فردی ناشناس به فارسی ترجمه شده است. صفحاتی از کتاب افتادگی داشت که سعی کردیم از با متن نزدیک به قرن هفتم آن را تصحیح کنیم. در ترجمه متون نیز کوشش شده که به زبان روان فارسی باشد.

مروری بر سه رساله طبی زکریای رازی

رسالة فی اوجاع المفاصل و رسالة فی النقرس دو کتاب ارزشمند رازی در زمینه آنالیز دردهای بندگاه ها و چگونگی چاره اندیشی و درمان هریک از آنهاست. زیبایی و ارزشمندی این اثر، قرار دریافت در کنار دیگر تحقیق و تصحیح متن عربی اوجاع المفاصل و ترجمه آن در سده هفتم به نام الحاصل فی علاج المفاصل، به انضمام ترجمه پارسی رسالة النقرس است.

ذاکر و جمشیدنژاد اول، در بخش نخست دیباچه این اثر، رازی را اندیشمندی آزمون گرا معرفی نموده اند. از منظر آنها، همه کتاب های پزشکی، داروسازی و کیمیایی رازی در راستای بها دادن به آزموده های شخصی است و به این ویژگی باوری ژرف دارد؛ از این رو، داشتن این ویژگی رازی را از همگنانش متفاوت می سازد. این مصححان در ادامه دیباچه، رازی را نقادی بی پروا معرفی می نمایند و به چهل کتاب و رساله وی در نقد و نقض همگنانش اشاره می نمایند.

از منظر این مصححان، این رساله ها در نقد مخالفین دانش شیمی و کیمیاگران، در زمینه های داروشناسی و خوراک درمانی، علوم طبیعی، فلسفه و حکمت، عرصه دانش الهیات و نقد ر وزگار، بازگویی نادانی بعضی پزشکان ناآگاه و مردم ساده دل نوشته شده است. ارجاع نویسی، درمان گر سنجش گرا و کارآزمودگی بالای رازی در نبض شناسی، عناوین دیگر مطالب مطرح شده در دیباچه است. بخش دوم دیباچه رسالةٌ فی اوجاع المَفاصِلِ وَ علاجِهِا به اهمیت و ارزشمندی موضوع دردمندها در گذر زمان تاریخ پزشکی و نگارش اوجاع المفاصل، نقرس نگاری و عرق النساءنویسی از دیرباز تا روزگار رازی اختصاص یافته است.

مصححان در این بخش، مطالبی درباره تاریخچه اوجاع المفاصل نویسی و تاریخچه نقرس نویسی را در کنار تاریخچه های اوجاع خاصره نویسی، عرق النسانویسی، و نگارش درباره شکستگی استخوان ها و درمان دررفتگی های مفصلی در اختیار خوانندگان و علاقه مندان قرار داده اند.

166 صفحه نخست این اثر به متن عربی اوجاع المفاصل و علاجها اختصاص دارد که در بیست و دو باب نگاشته شده است. خوانندگان در ادامه از صفحات 167 تا 333 به خوانش متن ترجمه شده به فارسی می پردازند. در فصل های این بخش، به داروهای مزاج های صفراوی، بلغمی و سوداوی، ضمادها، و داروهای مسهل اشاره شده است.

صفحات 335 تا 337 این اثر نیز دربردارنده مقالة فی النقرس است. ذاکر و جمشیدنژاد اول در این بخش باب های بیست گانه درباره چیستی نقرس، انگیزه های پیدایش نقرس، چندگونگی نقرس در کنار چگونگی چاره سازی نقرسیان با خوراکی و آشامیدنی، چگونگی درمان نقرس با راندن خون، چگونگی گرمابه درمانی و برگشت ناپذیرسازی این بیماری و ... را ترجمه نموده و در اختیار علاقه مندان متون پزشکی قرار داده اند.

نمایگان بخش خاتمهی کتاب رِسالةٌ فی اوجاع المَفاصِلِ وَ علاجِهِا است. در این بخش کسان، بیماری و نشانه ها، جای ها و واژگان ویژه در کنار کتابنامه به مطالب ترجمه شده این اثر خاتمه می دهد.

مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب این کتاب را با قیمت جلد شومیز به بهای 79 هزار تومان و جلد سخت به بهای هزار تومان به تازگی راهی بازار نشر نموده است.